O kadar değerli ki... Geç olmadan kalbimizin ritmine kulak verelim

KRİZİ NEREDEN ANLARIZ?

‘Kadınlarda mide yanması, bulantı, kusma görülebilir’

◊ Göğüste baskı, yanma, sıkışma veya (sanki biri oturmuş gibi) ağırlık hissi varsa, özellikle bu his kollara (genelde sol kola), çeneye, boyna veya sırta yayılıyorsa bu ciddi bir uyarıdır.

◊ Aniden ortaya çıkan veya egzersizle açıklanamayan nefes alamama hissi.

◊ Soğuk, yapışkan bir terleme, özellikle göğüs ağrısı veya halsizlikle birlikteyse...

◊ Kalbin düzensiz, çok hızlı veya ‘atlıyor gibi’ atması (aritmi) genellikle zararsız olabilir (stres, kafein gibi nedenlerle). Fakat göğüs ağrısı, çarpıntı, bayılma hissi veya nefes darlığıyla birleşirse acil olabilir.

◊ Kalbin yeterince kan pompalayamaması (düşük tansiyon veya ritim bozukluğu nedeniyle) baş dönmesine veya bayılmaya yol açabilir.

◊ Boyun ağrısı, çenede rahatsızlık veya kollarda (özellikle solda) uyuşma/acı, klasik olmayan ama önemli belirtilerdir.

◊ Özellikle kadınlarda kalp krizi hazımsızlık veya mide yanması gibi hissedilebilir. Açıklanamayan bulantı veya kusma da buna eşlik edebilir.

◊ Günlük işleri yapamayacak kadar ani ve şiddetli yorgunluk özellikle diğer belirtilerle birlikteyse kalp sorununa işaret edebilir. (Doç. Dr. Onur Baydar)

NELERE DİKKAT ETMELİ?

‘Bel, erkeklerde 94, kadınlarda 80 cm’den fazla olmamalı’

◊ Araştırmalar bel çevresi genişliğinin kalp krizi, hipertansiyon, diyabet gibi hastalıkların görülme sıklığını arttırdığını gösteriyor. Bu durum damar sertliği gelişimini hızlandırıyor, kötü kolesterol seviyesini (LDL) ve kan basıncını yükseltiyor, ayrıca kan şekeri dengesini bozup tip 2 diyabete neden olabiliyor. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, göbek deliği hizasından mezurayla ölçüm yapıldığında bel çevresi erkeklerde 94 cm ve kadınlarda
80 cm üzerindeyse kalp-damar hastalığı riski artıyor. Bununla birlikte bel kalınlığı tek başına kesin bir tanı aracı değil ama diğer risk faktörleriyle birleştiğinde kritik bir uyarı haline geliyor.

◊ Bacaklarda özellikle yürürken ortaya çıkan ve dinlenmeyle geçen ağrılar periferik arter hastalığı olarak adlandırılan bacak atardamar tıkanıklığına işaret edebilir. Bu durum yalnızca bacak damarlarını değil, aynı zamanda kalp damarlarını da etkileyecek bir damar hastalığına işaret edebilir. (Doç. Dr. Selçuk Görmez)

RİSK FAKTÖRLERİ NELER?

Kötü kolesterol, diyabet ve insülin direnci...

◊ Kolesterol vücudumuz için gerekli olan ancak yüksek seviyelerde kalp hastalığı riskini arttıran bir maddedir. İki temel türü vardır. LDL kötü kolesterol olarak bilinir. HDL ise iyi kolesteroldür, damarları temizler. Diğer bir kan yağı türü olan trigliseridin yüksek değerleri damar sağlığını tehdit eder. Yüksek LDL ve trigliserid düzeylerinin kalp krizi ve felç riskini arttırdığı kesin olarak biliniyor.

◊ İnsülin direnci ve diyabet, damar duvarında yapısal hasara yol açarak ateroskleroz (damar sertleşmesi) sürecini hızlandıran rahatsızlıklardır. Bu durum trigliseritle LDL kolesterol (kötü kolesterol) seviyelerini yükseltirken HDL kolesterol (iyi kolesterol) düzeylerini düşürür. Yapılan çalışmalar, insülin direnci ve diyabetin kalp hastalığı riskini 2 ila 4 kat arttırdığını gösteriyor. Çalışmalar tiroit hormon dengesizlikle-
rinin de kalp yetmezliği, ritim bozuklukları, hipertansiyon ve ateroskleroz riskini belirgin şekilde arttırdığını ortaya koyuyor. (Doç. Dr. Selçuk Görmez)

DEĞERLER NASIL OLMALI?

‘Erken yaşta bakılarak gelecekteki durum ölçülebilir’

◊ Lipoprotein (a), hs-CRP, homosistein, NT-proBNP gibi biyobelirteçler, geleneksel yöntemlerden (EKG, kan basıncı, idrar tahlili vs.) daha erken ve daha doğru risk tahmini yapabiliyor. Lipoprotein (a) ömür boyu yüksek kalp krizi riskiyle ilişkili ve özellikle erken yaşta ölçülerek gelecekteki risk tahmin edilebiliyor. Hs-CRP, kronik inflamasyonun göstergesi. Yüksek düzeyde olması uzun vadeli kardiyovasküler riskle bağlantılı. NT-proBNP düzeyleri kalp üzerindeki stres yükünü yansıtıyor. Yüksek homosistein düzeyleriyse damar hasarını gösteriyor. (Doç. Dr. Selçuk Görmez)

Kolesterol:

◊ LDL: <100 mg/dL

◊ HDL: Erkek >40, kadın >50 mg/dL

◊ Trigliserit: <150 mg/dL

Kardiyovasküler risk belirteçleri:

◊ Lipoprotein (a): <50 mg/dL

◊ hs-CRP: <1 mg/L (düşük risk)

◊ Homosistein: <15 µmol/L

◊ NT-proBNP: <125 pg/mL (65 yaş altı)

Diğerleri:

◊ Açlık kan şekeri: 70-99 mg/dL

◊ Hemoglobin A1c: <%5,7

◊ Kreatinin: <1,0 mg/dL

◊ Ürik asit: <6,5 mg/dL

◊ Tiroit stimülan hormon:
0.250-4.55 mIU/L

ANİ ÖLÜMLERİN NEDENİ NE?

‘Yırtılma sonucunda pıhtı oluşuyor’

◊ Kalp krizleri ve buna bağlı gelişen ölümcül ritim bozuklukları ani ölümlerin en sık nedeni. Kalp krizi genellikle kalp damarlarında zamanla oluşan damar sertliği ve damar iç yüzeyinde biriken kolesterol içerikli plakların yırtılmasıyla başlıyor. Bu yırtılma sonucunda damarda pıhtı oluşuyor, kan akışı engelleniyor ve kalbi besleyen koroner damarlar tıkanıyor. Kalp krizlerinin yaklaşık üçte biri hasta hastaneye ulaşamadan dakikalar içinde ani ölümle sonuçlanıyor. Kalp krizi dışında ritim bozuklukları, doğuştan ya da sonradan gelişen kalp kası hastalıkları, kalbin elektriksel iletim sistemindeki genetik bozukluklar, ileri düzey kalp kapak hastalıkları, akciğere pıhtı atması (pulmoner emboli) ve aort damarının yırtılması (aort diseksiyonu) da ani ölümlere neden olabiliyor.

(Doç. Dr. Selçuk Görmez)

NASIL KORUYACAĞIZ?

‘Kronik stres kan basıncını yükseltir’

◊ Omega-3 zengini balıklar (somon, sardalya, uskumru), lifli gıdalar (yulaf, kinoa, esmer pirinç vb.), antioksidanlar (elma, ıspanak, brokoli vb.), potasyum zengini yiyecekler (muz, avokado vb.), kuruyemişler (badem, ceviz), baklagiller (mercimek, nohut, fasulye), zeytinyağı ve bitter çikolata (yüzde 70 ve üzeri kakao içerenler) kalp dostudur.

◊ Margarin, hazır gıda (kraker, cips), fast food gibi ürünlerde olan trans yağlar; salam, sosis, sucuk gibi işlenmiş gıdalar; kola, hazır meyve suları, pastalar; günde
5-6 gramdan fazla tuz (yaklaşık 1 tatlı kaşığı); yüksek sıcaklıkta yağda pişen patates kızartması, tavuk kanat gibi yiyecekler; tereyağı, kaymak, tam yağlı peynir (az yağlı alternatifleri tercih edilmeli) kalp düşmanı gıdalardır.

◊ Yumurtanın sarısı yüksek kolesterol içerir, bu yüzden eskiden kalp hastalarına sınırlı önerilirdi. Ancak son araştırmalar yumurtanın kandaki kolesterolü doğrudan arttırmadığını gösteriyor. Yumurta protein, B12 vitamini ve sağlıklı yağlar içeriyor. Günde 1-2 yumurta yenebilir ancak yüksek kolesterolünüz veya kalp hastalığınız varsa doktorunuza danışmalısınız.

◊ Kalp sağlığı için sigarayı tamamen bırakmak, alkolü de sınırlamak şart (günde maksimum 1-2 kadeh).

◊ Haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta egzersiz (yürüyüş, bisiklet vb.) kalp kasını güçlendirir. Kalp kaslara daha fazla oksijen ve besin taşımak için dakikada daha çok atar. Örneğin dinlenirken 60-100 olan nabız, koşarken 120-160’a çıkabilir. Kalp her atışta daha fazla kan pompalar (atım hacmi artar). Damarlar genişler, dolaşım hızlanır.

◊ Kronik stres kan basıncını yükseltir. Vücudumuz stresle karşılaştığında ‘savaş ya da kaç’ tepkisi devreye girer. Hipertansiyon (yüksek tansiyon), damar sertliği, kalp kası hasarı, kan pıhtılaşması ve kalp hastalığı riskini arttırır. (Doç. Dr. Onur Baydar)

SEBEP AŞI MI, VİRÜS MÜ?

‘Vakalar son derece nadir’

◊ Artan kalp krizi vakalarıyla ilgili yapılan çalışmalar bunun temel nedeninin COVID-19 aşıları değil, virüsün kendisi olduğunu ortaya koyuyor. Nature Cardiovascular Research’te yayımlanan 2023 tarihli bir çalışma SARS-CoV-2 virüsünün kalp kası hücrelerindeki kalıcı hasara (miyokardiyal fibrozis) yol açabildiğini ve enfeksiyonu takip eden aylarda kalp fonksiyonlarında bozulmaya neden olabileceğini gösteriyor.

◊ Aşıların rolüne ilişkin yapılan araştırmalar, mRNA aşılarına bağlı kalp kası iltihabı (miyokardit)
vakalarının son derece nadir
(yüz binde 3-5) ve genellikle hafif seyirli olduğunu gösteriyor. The Lancet’in geçen yıl yaptığı geniş ölçekli araştırmaysa aşılanmış bireylerde uzun vadeli kardiyovasküler komplikasyon riskinin belirgin şekilde azaldığını ortaya koyuyor.
(Doç. Dr. Selçuk Görmez)

KIRIK KALP SENDROMU GERÇEK Mİ?

‘Fonksiyon kaybına uğrar, adeta felç olur’

◊ Kırık kalp sendromu tıpta ‘takotsubo kardiyomiyopatisi’ adıyla tanımlanır ve bilimsel olarak kabul edilir. Genellikle ani ve yoğun stres, duygusal travmalar veya sevilen birinin kaybı gibi olayların ardından ortaya çıkar. En sık menopoz sonrası kadınlarda görülür ve hastalar çoğunlukla kalp krizine benzer şikâyetler yaşar. Bu sendromda kalp kası yoğun stresin etkisiyle geçici olarak fonksiyon kaybına uğrar, adeta felç olur. Genellikle geçicidir ama bazı vakalar komplikasyonlara yol açabilir. Araştırmalara göre hastane içi ölüm oranı yüzde 1-5, bir yıllık ölüm oranıysa yüzde 3-12 civarındadır. (Doç. Dr. Selçuk Görmez)

YENİ TEDAVİ YÖNTEMLERİ NELER?

‘Gen düzenleme teknolojileri test ediliyor’

◊ Minimal invaziv cerrahi tekniklerle (transkateter aort kapak implantasyonu, TAVI/TAVR) aort darlığı (stenoz) tedavisinde açık kalp ameliyatına gerek kalmadan kateter yoluyla yeni bir kapak yerleştiriliyor. Da Vinci gibi robotik sistemler, cerrahların küçük kesilerle kalp kapak tamiri veya koroner baypas yapmasını sağlıyor.

◊ Yapay kalp ve destek cihazları (total yapay kalp-TAH) kalp nakli bekleyen hastalarda köprü olarak kullanılıyor. Mart itibariyle bu cihazların bazı hastalarda 100 günden fazla destek sağladığı rapor edildi.

◊ Sol ventrikül destek cihazları (LVAD), kalp yetmezliğinde pompa işlevini destekliyor. HeartMate 3 gibi yeni modeller daha az pıhtılaşma riski ve daha uzun ömür sunuyor.

◊ Kalp krizi sonrası hasarlı dokuyu onarmak için kök hücre terapileri geliştiriliyor. Hastanın kendi hücrelerinden türetilen kardiyak progenitor hücreler veya indüklenmiş pluripotent kök hücreler (iPSC) kalp fonksiyonunu iyileştirmede umut vaat ediyor. Kalıtsal kalp hastalıklarında (örneğin hipertrofik kardiyomiyopati) genetik mutasyonları düzeltmek için CRISPR gibi gen düzenleme teknolojileri test ediliyor.

◊ Biyomühendislik ve 3D baskı teknolojisiyle kişiye özel kalp kapakları, damar greftleri veya kalp modeli prototipleri üretiliyor. Akıllı saatler ve kardiyak monitörler gibi implante edilebilir sensörler kalp ritmini, oksijen seviyesini ve sıvı birikimini gerçek zamanlı izliyor.

◊ Yapay zekâ (AI) elektrokardiyogram (EKG) verilerini analiz ederek kalp krizi riskini insan gözünden kaçabilecek doğrulukla tespit ediyor. Mayo Clinic’in geliştirdiği AI algoritmaları, tek bir EKG ile kalp yetmezliğini öngörebiliyor. (Doç. Dr. Onur Baydar)

İLKYARDIM NASIL OLMALI?

‘İlk 3-5 dakikada yapılan müdahale çok önemlidir’

◊ Kalp krizi geçirene yardım: İlk yapılması gereken 112 Acil Servis’i aramak. Kişinin bilinci açıksa tansiyonu ve nabzı kontrol edilebilir ve bir bardak suyla 100 mg’lık aspirin çiğnemesi sağlanabilir. Bu kanı sulandırarak pıhtının oluşumunu azaltabilir. Kişi bilincini kaybetmişse ve solunumla nabız alınamıyorsa temel yaşam desteğine başlanmalı. Hasta sırtüstü yatırılır, baş hafif geriye ve çene yukarıya pozisyon verilir. Dakikada en az 100 kez göğsün ortasına ritmik kalp masajı yapılır. Eğitimliyseniz ağızdan 2 kurtarıcı solunum desteği sonrası, 30 kalp masajı ve 2 suni solunum döngüsüyle sağlık ekipleri gelene kadar devam edebilirsiniz. İlk 3-5 dakika içinde yapılan müdahale çok önemlidir.

◊ Eğer biz kalp krizi geçiriyorsak: Hemen durun ve oturun. Yardım isteyin. Kimse yoksa 112’yi arayın. Varsa bir aspirin çiğneyin ve efor gerektiren hareketlerden kaçının.

◊ Eğitim yerleri: İl sağlık müdürlükleri, Kızılay ve Sağlık Bakanlığı’nın yetkilendirdiği merkezlerde ilkyardım eğitimi alabilirsiniz. (Doç. Dr. Selçuk Görmez)